Ramonda Serbica i Ramonda Nataliae ljubičastih cvjetova su endemske biljne vrste centralnog Balkana, koje imaju višestruku simboliku za srpski narod, a zajedno žive samo na dva staništa u okolini Niša – u Sićevačkoj i Jelašničkoj klisuri.
Vrste iz roda Ramonda stare su milijunima godina i potiču iz vremena kada je na području gde danas žive vladala tropska klima.
“Biljke iz roda Ramonda pripadaju porodici Gesneriaceae. Ova porodica je tropska i suptropska famiija, najveći broj predstavnika te familije živi u tropskom pojasu Afrike”, priča Miloš Popovič, istraživač-suradnik na Departmanu za biologiju Prirodno-matematičkog fakulteta u Nišu.
Prvi ih opisao Josif Pančić
Prema njegovim riječima, ove biljke su takozvani tercijarni relikti i sreću se na mjestima gdje su uspjele da preživjeti nepovoljne periode, tamo gde su “ušuškane u mikroklimi okoline”. Pogoduju im pukotine krečnjačkih stena.
“Srpsku Ramondu” je čuveni botaničar Josif Pančić prvi put opisao na Rtnju i dao joj naziv prema teritoriji za koju se tada smatralo da pretežno pokriva. Međutim, kasnijim istraživanjima je otkriveno da je to vrsta koja je karakteristična za Balkansko poluostrvo. Naseljava područje od Zlotske klisure preko cele istočne Srbije, prostire se kroz Makedoniju, a ima je i u severnoj Grčkoj, Albaniji, Crnoj Gori i Bugarskoj.
Njena srodna vrsta – “Natalijina Ramonda” razlikuje se po nazubljenosti i dlakavosti listova i nijansi latica. Upravo je njen cvet postao simbol državnog praznika u Srbiji – Dana primirja, koji se povodom potpisivanja primirja u Prvom svetskom ratu praznuje od 2012. godine.
“Ramonda Nataliae je opisana iz okoline Niša, nju je opisao doktor Sava Petrović, koji je bio sanitetski pukovnik i lekar kralja Milana Obrenovića. Petrović je ovu vrstu našao baš u Jelašničkoj klisuri i dao joj je ime Ramonda Nataliae po kraljici Nataliji”, priča Popović.
Obe biljne vrste specifične su po tome što, kao retko koje cvjetnice, imaju sposobnost zbog koje ih botaničari rado proučavaju i koja im je u narodu donjela nadimak “Feniks”. Mogu oživjeti i nakon više godina potpune osušenosti.
Biljke sposobne za “hibernaciju”
“Ulaze u stanje koje mi biolozi nazivamo anabiozom i to je otprilike slično stanju hibernacije kod životinja. Biljke doslovce prespavaju nepovoljni period i kada on prođe, kada ponovo padne kiša, kada je voda ponovo dostupna, biljke mogu ponovo da ožive. Čak i biljke koje su herbarizirani, osušene potpuno, mogu poslje par godina da se iznesu iz herbara, da se malo nakvase i ožive”, objašnjava Popović.
Ove višegodišnje zeljaste biljne vrste u Srbiji su zaštićene zakonom kao prirodna rijetkost
